مقدمه

در هیچ پروژه صنعتی بزرگی، مسیر اجرا دقیقاً مطابق برنامه اولیه پیش نمی‌رود. حتی در بهترین شرایط، عوامل بیرونی مانند تحریم‌ها، تأخیر در تأمین تجهیزات یا تغییر طراحی‌ها باعث می‌شوند پروژه دیرتر از موعد مقرر تکمیل شود.
در چنین شرایطی، لایحه تاخیرات یا Delay Claim Dossier، به‌عنوان ابزار اصلی پیمانکار برای تمدید زمان پیمان و جبران خسارت‌های ناشی از تأخیرات پروژه و مدیریت ادعا یا کلیم مطرح است.

لایحه تاخیرات چیست؟

لایحه تاخیرات پروژه سندی رسمی است که پیمانکار با استفاده از آن، علل تأخیر، میزان اثرگذاری آن‌ها بر برنامه زمان‌بندی و مقدار زمان اضافی مورد نیاز را به‌صورت مستدل به کارفرما ارائه می‌دهد.
به‌بیان ساده، این لایحه پل ارتباطی میان واقعیت اجرایی پروژه و حقوق قراردادی پیمانکار است.

گام‌های اصلی در تهیه لایحه تاخیرات

۱. شناسایی و ثبت وقایع (Event Recording)

هر رویدادی که احتمال ایجاد تأخیر در پروژه را دارد، باید از لحظه وقوع ثبت و مستندسازی شود.
نمونه‌هایی از این وقایع عبارت‌اند از: تأخیر در تحویل زمین، تغییرات طراحی، مشکلات ترخیص یا حمل تجهیزات.
برای موفقیت در این گام، همه اعضای تیم پروژه باید ذهنیت ثبت مستندات را داشته باشند و از همان ابتدا برای این هدف آموزش ببینند.

۲. دسته‌بندی تاخیرات (Classification)

تاخیرات پروژه باید از جنبه‌های مختلف مانند «عامل ایجاد»، «دیسیپلین»، یا «ماهیت تأخیر» دسته‌بندی شوند. دو نوع متداول آن عبارت‌اند از:

• تاخیرات موجه (Excusable Delays): شامل عواملی خارج از کنترل پیمانکار مانند فورس ماژور، تغییرات کارفرما یا تأخیرات ناشی از تصمیمات کارفرما.

• تاخیرات غیرموجه (Non-Excusable Delays): ناشی از ضعف مدیریتی، برنامه‌ریزی نادرست یا عملکرد داخلی پیمانکار.

این تفکیک پایه اصلی برای دفاع از ادعا در مقابل کارفرما است.

۳. تحلیل اثر بر برنامه زمان‌بندی (Schedule Impact Analysis)

در این مرحله باید مشخص شود هر تاخیر چه تأثیری بر مسیر بحرانی پروژه (Critical Path) داشته است.
روش‌های حرفه‌ای تحلیل شامل:

• Time Impact Analysis (TIA)

• As-Planned vs. As-Built Analysis

یک تیم برنامه‌ریزی و کنترل پروژه باتجربه باید از همان ابتدای کار، ساختار برنامه زمان‌بندی را طوری طراحی کند که تحلیل تأثیر تأخیرها در آینده امکان‌پذیر باشد.

۴. محاسبه زمان مطالبه‌شده (Quantification)

بر اساس تحلیل زمان‌بندی، میزان تمدید زمان مورد نیاز برای جبران تأخیرات محاسبه می‌شود.
در این مرحله لازم است تاخیرات بحرانی و مؤثر مشخص شوند تا از انحراف گزارش جلوگیری گردد.

۵. تهیه و تنظیم لایحه رسمی (Documentation)

نتایج تحلیل‌ها باید در قالب گزارشی ساختارمند و مستدل به کارفرما ارائه شود.
این گزارش شامل:

• جدول زمان‌بندی اصلاح‌شده

• نمودارهای تأثیر تاخیر

• اسناد پشتیبان و مکاتبات رسمی

اصل مهم در تهیه گزارش: رعایت قانون پارتو (Pareto Principle)
یعنی تمرکز بر ۲۰٪ عللی که ۸۰٪ اثر را بر تاخیرات داشته‌اند.

نکات کلیدی برای تهیه لایحه تاخیرات موفق

✅ استفاده از مستندات دقیق مانند گزارش‌های روزانه، مکاتبات، دستورکارها و صورت‌جلسات رسمی.
✅ تحلیل تأخیرات با روش‌های پذیرفته‌شده بین‌المللی (مانند TIA و Window Analysis).
✅ شفافیت کامل در تفکیک تأخیرات موجه و غیرموجه.
✅ نگارش گزارش به زبان ساده و حرفه‌ای تا برای مدیران غیر فنی نیز قابل درک باشد.

نکته مهم:
تیم پروژه باید از ابتدای کار با ذهنیت «ثبت وقایع» فعالیت کند، نه در پایان پروژه.
در بسیاری از شرکت‌های حرفه‌ای EPC، این فرهنگ با برگزاری جلسات آموزشی در هفته‌های نخست پروژه ایجاد می‌شود.

جمع‌بندی

لایحه تاخیرات پروژه ابزاری حیاتی برای دفاع از حقوق پیمانکار، جلوگیری از جرائم تأخیر و ایجاد شفافیت در اجرای پروژه است.
در غیاب این لایحه، پیمانکار در برابر ادعاهای کارفرما (مانند عدم تمدید زمان یا جرائم تأخیر) آسیب‌پذیر می‌شود.

تهیه و ارائه یک لایحه تاخیرات مستند و قابل‌دفاع می‌تواند آغازگر مسیر ادعای مالی (Financial Claim) نیز باشد.
تیم تخصصی IPM-Assist.com با تجربه در تحلیل تاخیرات پروژه‌های EPC و تهیه لوایح حرفه‌ای تأخیرات، آماده پشتیبانی از پیمانکاران و کارفرمایان در این مسیر است.