مقدمه
یکی از پرسش‌های مهم در بین پیمانکاران و مشاوران این است که آیا حملات پهپادی یا موشکی که به‌طور مستقیم محل پروژه را هدف نگرفته‌اند، می‌توانند مبنای طرح ادعای فورس‌ماژور باشند؟ در شرایط جنگ‌های مدرن و ترکیبی، مرز جغرافیایی جنگ با محل پروژه مبهم شده است. تهدید غیرمستقیم اما دائمی، می‌تواند عملیات اجرایی و لجستیکی پروژه را مختل کند و در ادامه به طرح دعاوی پیمانکاران منجر شود. بنابراین لازم است پیمانکار بتواند این شرایط را مستند و قابل اثبات در برابر کارفرما و مراجع داوری ارائه کند.
چرا حملات غیرمستقیم هم فورس‌ماژور محسوب می‌شوند؟
-
اصل تهدید مستمر و غیرقابل پیش‌بینی
فورس‌ماژور تنها به برخورد مستقیم محدود نیست. معیار اصلی، غیرقابل پیش‌بینی بودن و اجتناب‌ناپذیر بودن اثرات حادثه بر اجرای تعهدات است. حتی اگر حمله‌ای در چندین کیلومتری پروژه رخ دهد، ولی امنیت پرسنل و تجهیزات را تهدید کند، مصداق فورس‌ماژور خواهد بود. در جنگ‌های مدرن و ترکیبی، دشمن غیرقابل پیش‌بینی است و این مسئله ریسک فعالیت‌های پیمانکار را افزایش می‌دهد. -
توقف لجستیک و تدارکات
با هر تهدید امنیتی، پروازها یا مسیرهای زمینی متوقف می‌شوند. این توقف حتی در صورت وجود «احتمال حمله» رخ می‌دهد و می‌تواند ماه‌ها ادامه یابد. چنین وضعیتی مانعی مستقیم برای اجرای پروژه بوده و در نهایت به دعاوی پیمانکاران منجر می‌شود. -
الزام قراردادی برای ایمنی نیروی انسانی
حفظ جان و ایمنی نیروها بر اساس قوانین کار و قراردادها در اولویت است. کارفرما نمی‌تواند پیمانکار را مجبور به ادامه کار در شرایط تهدید عمومی کند. بنابراین در صورت وقوع حملات پهپادی یا حتی تهدید غیرمستقیم، توقف کار می‌تواند مشروعیت کامل داشته باشد. -
اثر روانی و اینرسی پس از حملات پهپادی
پس از هر حمله نظامی، حتی با توقف جنگ، بازگشت به شرایط عادی زمان‌بر است. خانواده‌ها و کارگران ممکن است تمایلی به حضور در پروژه نداشته باشند و تأمین‌کنندگان هم با مشکلات تولید یا حمل‌ونقل مواجه شوند. این تأخیر در بازگشت مجدد به کار (Remobilization Delay) باید در بسته ادعای فورس‌ماژور لحاظ گردد.
چگونه این ادعا را اثبات کنیم؟
الف- مستندسازی قوی
-
گزارش‌های امنیتی و دولتی
-
اطلاعیه‌های رسمی توقف پرواز یا حمل‌ونقل
-
مکاتبات داخلی مربوط به توقف عملیات به دلیل ایمنی
ب- تحلیل اثرات بر برنامه زمان‌بندی
-
استفاده از روش Time Impact Analysis (TIA) برای نشان دادن اثر حملات غیرمستقیم بر مسیر بحرانی
-
ثبت تأخیرها در Delay Log همراه با کد علل خاص (مانند EXT-WAR)
ج- تدوین لایحه حرفه‌ای
ادعای فورس‌ماژور باید با استدلال حقوقی و ارجاع به بندهای قراردادی و استانداردهای بین‌المللی مثل فیدیک پشتیبانی شود. این اقدام شانس موفقیت در دعاوی پیمانکاران را افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی
در شرایط جنگ‌های مدرن، حتی حملات پهپادی و موشکی غیرمستقیم نیز می‌توانند مبنای معتبر برای ادعای فورس‌ماژور باشند. شرط اصلی، مستندسازی دقیق، تحلیل حرفه‌ای اثرات بر زمان‌بندی پروژه و تدوین لایحه‌ای قوی برای اثبات این شرایط است. در نهایت، آگاهی پیمانکاران از حقوق قراردادی خود می‌تواند سرنوشت بسیاری از دعاوی پیمانکاران را تغییر دهد.
