مقدمه: جایی که حسن‌نیت به زیان تبدیل می‌شود
در بسیاری از پروژه‌های بزرگ EPC (مهندسی، تأمین و اجرا)، اختلافات قراردادی و ادعاهای مالی معمولاً از جایی آغاز می‌شود که دخالت کارفرما بیش از اندازه در امور اجرایی مشاهده می گردد.
پدیده‌ای که در میان کارشناسان به نام گلد پلیتینگ یا Gold Plating یا «افزون‌کاری» شناخته می‌شود.
در این حالت، پیمانکار برای حفظ رضایت کارفرما، فراتر از مفاد قرارداد عمل می‌کند و خواسته‌های اضافی او را بدون مطالبه هزینه یا زمان اضافه می‌پذیرد.
نتیجه عدم ادعای پیمانکار EPC؟ تحمیل هزینه‌های پنهان و تأخیرات غیرقابل پیش‌بینی در پروژه.
دخالت کارفرما در پروژه‌های EPC
در قراردادهای EPC، کارفرما باید تنها محدوده و الزامات کلی را تعریف کند و محصول نهایی را مطابق محدوده مشخص تحویل بگیرد.
اما در بسیاری از پروژه‌ها، حدود اختیارات و مداخلات کارفرما در قرارداد به‌روشنی تعیین نشده است.
به‌ویژه در پروژه‌های ایرانی، فرهنگ «کارفرما می‌تواند و پیمانکار باید» باعث می‌شود کارفرما در تمام مراحل پروژه وارد تصمیمات فنی و اجرایی شود.
پیمانکار نیز برای جلوگیری از تنش یا قطع ارتباط، در برابر این درخواست‌ها مقاومت نمی‌کند؛ در نتیجه کارهای اضافه، دوباره‌کاری‌ها و تأخیرها پدید می‌آیند.
فرهنگ گلد پلیتینگ و هزینه‌های پنهان آن
اصطلاح Gold Plating در مدیریت پروژه به معنی افزودن کار یا کیفیتی فراتر از محدوده تعریف‌شده است.
در فضای EPC، این پدیده وقتی رخ می‌دهد که پیمانکار از ترس نارضایتی کارفرما یا برای جلب رضایت او، کارهایی انجام می‌دهد که در قرارداد نیامده‌اند.
این رفتار در ظاهر حسن‌نیت است، اما در واقع ریسک مالی و زمانی بزرگی برای پیمانکار ایجاد می‌کند.
هر درخواست خارج از قرارداد که پیمانکار بدون تأیید رسمی انجام دهد، به‌طور مستقیم هزینه پنهان می‌سازد — چه از نظر تجهیزات، منابع انسانی و مصالح، چه از نظر افزایش مدت زمان پروژه.
تداوم این فرهنگ، در نهایت حاشیه سود پروژه را از بین می‌برد و حتی می‌تواند پروژه را زیان‌ده کند.
نمونه‌هایی از دخالت کارفرما و اضافه کاریهای پیمانکار
در پروژه‌های صنعتی، نمونه‌های متعددی از این نوع مداخله‌ها مشاهده شده است:
۱. مرحله مهندسی
وقتی قرارداد مشخص نکرده باشد کدام مدارک نیاز به تأیید کارفرما دارند، کارفرما ممکن است بخواهد همه نقشه‌ها را بازبینی کند.
گاهی حتی در جزئی‌ترین طراحی‌ها مداخله می‌کند و باعث بازنگری‌های پیاپی و دوباره‌کاری‌های پرهزینه می‌شود.
۲. مرحله تأمین تجهیزات
در فرآیند خرید کالا، کارفرما ممکن است خواستار انجام آزمون‌های اضافی در ITP شود تا شخصاً نظارت کند.
هر آزمون اضافه، هزینه و تأخیر تازه‌ای به پروژه تحمیل می‌کند.
۳. مرحله اجرا
در حین ساخت‌وساز، کارفرمای مداخله‌گر گاهی توالی یا روش اجرای کار را تغییر می‌دهد.
به‌عنوان مثال، دستور می‌دهد بخش خاصی زودتر انجام شود؛ همین تصمیم ساده، برنامه تفصیلی پیمانکار را بر هم می‌زند.
۴. بیمه و الزامات قراردادی
در برخی موارد، کارفرما از پیمانکار می‌خواهد بندهای جدیدی در بیمه‌نامه درج شود.
این تغییرات ریسک‌های جدیدی ایجاد می‌کنند و در صورت حادثه، هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده‌ای بر دوش پیمانکار می‌گذارند.
از هزینه پنهان تا ادعای قابل‌دفاع
پیمانکاران حرفه‌ای یاد گرفته‌اند که هر تغییر خارج از محدوده قرارداد را به‌عنوان ادعا (Claim) ثبت و مستندسازی کنند.
اگر هزینه‌های ناشی از دخالت‌های کارفرما به‌درستی محاسبه و مستند شود، قابل بازیابی است.
به‌عنوان نمونه، در یکی از پروژه‌های EPC، تیم ما با جمع‌آوری مستندات دخالت‌های کارفرما — از تغییرات مهندسی تا آزمون‌های اضافی — توانست ادعایی مستحکم و موفق تنظیم کند.
در نتیجه، بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های تحمیل‌شده، از طریق تعدیل قرارداد و پرداخت مازاد از سوی کارفرما جبران شد.
درس کلیدی برای پیمانکاران EPC
پیمانکار باید فرهنگ گلد پلیتینگ را بشناسد و به مرور از آن پرهیز کند.
هر درخواست فراتر از قرارداد باید با دید منصفانه و مطالبه حق بررسی شود.
در مواجهه با خواسته‌های اضافی کارفرما، پیمانکار باید اثر آنها را بر هزینه و زمان پروژه تحلیل کرده و مطابق مفاد قرارداد اقدام کند.
جمع‌بندی
دخالت‌های بی‌مورد کارفرما و اجابت درخواست های مازاد بر قرارداد، هرچند در ظاهر نشانه همکاری است، در عمل پروژه را از مسیر زمان و بودجه خارج می‌کند.
شناخت دقیق مفاد قرارداد، محاسبه هزینه‌های پنهان و مدیریت حرفه‌ای ادعا، ابزار اصلی پیمانکار برای حفاظت از منافع خود است.
با استفاده از تجربه و دانش تیم‌های متخصص دعاوی EPC، می‌توان از تکرار این اشتباه پرهزینه جلوگیری کرد و پروژه را در مسیر سودآوری پایدار نگاه داشت.
