مقدمه
در پروژه‌های بزرگ صنعتی، به‌ویژه در قراردادهای EPC، گاهی شرایط اقتصادی چنان تغییر می‌کند که ادامه اجرای قرارداد برای پیمانکار غیرمنصفانه یا زیان‌ده می‌شود.
این وضعیت، همان حالتی است که در حقوق قراردادها به آن شرایط سخت یا هاردشیپ (Hardship) گفته می‌شود؛ یعنی زمانی که تغییر در شرایط اقتصادی یا فنی پروژه، تعادل مالی قرارداد را بر هم می‌زند و اجرای آن برای یکی از طرفین به‌طور غیرقابل پیش‌بینی دشوار می‌شود.
در چنین شرایطی، پیمانکار می‌تواند با طی مراحلی مشخص، ادعای هاردشیپ خود را مستند کرده و از کارفرما درخواست مذاکره مجدد یا تعدیل قرارداد نماید.
تعریف شرایط هاردشیپ در پروژه‌های EPC
بر اساس اصول بین‌المللی قراردادها (نظیر اصول UNIDROIT) و رویه‌های حقوقی رایج،
هاردشیپ زمانی محقق می‌شود که اجرای قرارداد برای یکی از طرفین، به دلیل تغییرات پیش‌بینی‌نشده، با هزینه بسیار زیاد یا زیان سنگین با شرایط سخت همراه شود.
نمونه‌های متداول عبارت‌اند از:
-
جهش ناگهانی نرخ ارز یا تورم شدید،
-
افزایش چشمگیر قیمت مصالح و تجهیزات،
-
تحریم‌های جدید که واردات را مختل می‌کنند،
-
یا تغییرات گسترده در سیاست‌های دولتی و مالیاتی.
گام‌های کلیدی برای اثبات شرایط سخت و ادعای هاردشیپ به کارفرما
۱. جمع‌آوری و مستندسازی داده‌های مالی
اولین گام در اثبات هاردشیپ، گردآوری کامل مستندات مالی و فنی پروژه است.
در این شرایط پیمانکار باید فاکتورها، برآورد اولیه، صورت‌وضعیت‌ها، شاخص‌های تورم، و گزارش‌های ناظر را تجمیع کند.
حال این داده‌ها پایه‌ی اصلی تحلیل اقتصادی و مقایسه با وضعیت اولیه قرارداد هستند.
۲. مقایسه هزینه واقعی با بودجه اولیه
در مرحله دوم، باید به‌صورت عددی و نموداری نشان داده شود که هزینه‌های واقعی تا چه اندازه از برآورد اولیه فراتر رفته‌اند.
برای مثال:
📈 تغییر نرخ دلار، افزایش قیمت فولاد یا سیمان، یا هزینه‌های حمل‌ونقل ناشی از تحریم.
تهیه جدول و نمودار تطبیقی هزینه‌ها، یکی از قوی‌ترین ابزارهای اقناع کارفرما است.
۳. استناد به مفاد قرارداد و قوانین حاکم
بندهای مرتبط با تعدیل قیمت، تغییر شرایط یا فورس ماژور را در قرارداد بررسی کنید.
حتی اگر شرط خاصی برای هاردشیپ ذکر نشده باشد، می‌توان به اصول حقوقی نظیر «تغییر اوضاع غیرقابل پیش‌بینی» استناد کرد.
این اصل به طرف زیان‌دیده اجازه می‌دهد تا درخواست مذاکره مجدد یا تعدیل قرارداد ارائه کند.
در این مرحله، داشتن مشاور حقوقی یا متخصص مدیریت ادعا (Claim Management) بسیار مؤثر است.
۴. تنظیم درخواست رسمی تعدیل قرارداد
در یک نامه یا گزارش رسمی، باید موارد زیر به‌طور دقیق ذکر شوند:
-
شرح تغییرات اقتصادی و تأثیر آن بر اجرای پروژه،
-
مستندات عددی و تحلیلی افزایش هزینه‌ها،
-
درخواست منطقی برای تعدیل قیمت یا تمدید زمان پیمان.
نمونه متن پیشنهادی:
«با توجه به تغییرات شدید شاخص‌های اقتصادی و افزایش غیرقابل پیش‌بینی در هزینه مصالح و تجهیزات، ادامه اجرای قرارداد با شرایط فعلی موجب زیان غیرمنصفانه خواهد شد. لذا درخواست می‌شود موضوع در چارچوب اصل هاردشیپ بررسی و تعدیل قیمت متناسب اعمال گردد.»
۵. ارائه مستندات در جلسه رسمی با کارفرما
بسیاری از کارفرمایان، تا زمان مشاهده مستندات عددی و تحلیلی، عمق مشکل را درک نمی‌کنند.
بنابراین تشکیل جلسه رسمی و ارائه گزارش مقایسه‌ای هزینه‌ها (به همراه گراف‌ها و شاخص‌های آماری) احتمال پذیرش سخت بودن کار و درخواست شما را افزایش می‌دهد.
۶. استفاده از تیم متخصص مدیریت ادعا
در بسیاری از پروژه‌های EPC، پیمانکاران از تیم‌های حقوقی – مهندسی مدیریت ادعا برای تدوین و ارائه پرونده ادعای هاردشیپ استفاده می‌کنند.
این تیم‌ها با بررسی دقیق قرارداد، محاسبات و تجارب مشابه، استدلال‌هایی تهیه می‌کنند که برای کارفرما قابل دفاع و منطقی باشد.
نکات طلایی برای موفقیت در اثبات ادعای هاردشیپ
💡 اول- تحلیل ریشه‌ای افزایش هزینه‌ها:
ابتدا بررسی کنید افزایش هزینه‌ها ناشی از شرایط واقعی بازار است یا اشتباه در برآورد اولیه.
💡 دوم- بی‌طرفی در ارائه مستندات:
در هر صورت مطمئن باشید کارفرما زمانی قانع می‌شود که گزارش شما شفاف، تحلیلی و مبتنی بر ارقام واقعی باشد.
💡 سوم –هدف نهایی را فراموش نکنید:
در نظر داشته باشید اثبات هاردشیپ فقط برای جبران زیان نیست؛ هدف، تضمین ادامه پروژه در شرایط منصفانه و پایدار برای هر دو طرف است.
جمع‌بندی
اثبات شرایط هاردشیپ در پروژه‌های EPC نیازمند ترکیبی از تحلیل اقتصادی، استدلال حقوقی و مستندسازی فنی است.
پیمانکاران باید بدانند که بدون ارائه مدارک روشن و درخواست رسمی، هیچ کارفرمایی حاضر به مذاکره یا تعدیل نخواهد شد.
تیم تخصصی IPM-Assist.com با تجربه عملی در مدیریت ادعا و تحلیل شرایط هاردشیپ آماده است تا پیمانکاران را در مسیر مذاکره مؤثر و مستندسازی حرفه‌ای همراهی کند.
