در این مقاله قصد داریم با یکی از مباحث مهم در مدیریت ریسک و مدیریت پروژه آشنا شویم. یکی از اساسی‌ترین مراحل مدیریت ریسک، شناسایی ریسک و تحلیل آن است. روش‌های مختلفی برای دسته‌بندی مخاطرات وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

1. بر اساس ماهیت ریسک:
   • ریسک مالی
   • ریسک عملیاتی
   • ریسک استراتژیک
   • ریسک زیست‌محیطی
   • ریسک فناوری
2. بر اساس منشأ بروز ریسک:
   • عوامل داخلی
   • عوامل خارجی
3. بر اساس میزان کنترل‌پذیری:
   • ریسک‌های قابل‌کنترل
   • ریسک‌های غیرقابل‌کنترل
4. بر اساس احتمال و تأثیر وقوع ریسک:
   • در این روش، از “ماتریس اثر و احتمال” استفاده می‌شود. این ماتریس شامل چهار منطقه است که بر اساس میزان تأثیر و احتمال وقوع ریسک، دسته‌بندی می‌شوند.

ماتریس Known-Unknown در مدیریت ریسک (شکل بالا)

یکی دیگر از دسته‌بندی‌های معمول مخاطرات، استفاده از ماتریس Known-Unknown است که بر اساس میزان شناخت و درک ما از یک مخاطره و قابلیت پیش‌بینی آن، ریسک‌ها را در یک ماتریس دو در دو تقسیم‌بندی می‌کند.

این ماتریس تحلیل ریسک دارای دو محور است:

• محور افقی: میزان شناخت از مخاطره (از “Unknown” یا ریسک ناشناخته در سمت چپ تا “Known” یا ریسک شناخته‌شده در سمت راست)
• محور عمودی: پیامدهای مخاطره (از “Unknown” یا نامشخص در پایین تا “Known” یا مشخص در بالا)

بر اساس این دو محور، چهار منطقه اصلی به وجود می‌آید:

1. شناخته‌شده با پیامد مشخص (بالا-راست):
   • این موارد شامل مخاطراتی هستند که هم شناسایی ریسک آن‌ها امکان‌پذیر است و هم پیامدهای آن‌ها مشخص است.
   • مثال: هزینه‌های تأمین مواد اولیه یا ریسک‌های عملیاتی مانند خرابی‌های معمول تجهیزات در مدیریت پروژه.
2. ناشناخته اما با پیامد مشخص (پایین-راست):
   • در این موارد، امکان تحلیل ریسک از ابتدا وجود ندارد، اما در صورت وقوع، پیامدهای آن قابل اندازه‌گیری است.
   • مثال: خرابی قطعات نادر ماشین‌آلات یا عدم بازپرداخت پیش‌پرداخت توسط پیمانکار متخلف.
3. شناخته‌شده با پیامد نامشخص (بالا-چپ):
   • این دسته شامل مخاطراتی است که می‌توان آن‌ها را شناسایی کرد، اما میزان تأثیر آن‌ها نامعلوم است.
   • مثال: ریسک مالی ناشی از تغییرات نرخ ارز یا شرایط نامساعد جوی در مدیریت پروژه.
4. ناشناخته و غیرقابل‌پیش‌بینی (پایین-چپ):
   • بدترین نوع مخاطرات که نه‌تنها قابل‌شناسایی نیستند، بلکه پیامدهای آن‌ها نیز غیرقابل‌پیش‌بینی است.
   • مثال: بحران‌هایی مانند پاندمی کووید-19 یا وقوع جنگ‌های ناگهانی.

جمع‌بندی

در مدیریت پروژه و پیش از انعقاد قرارداد، باید مخاطرات و مدیریت ریسک به‌درستی انجام شود. استفاده از اصول مدیریت و تحلیل ریسک در دسته‌بندی و ارزیابی ریسک‌های قابل‌کنترل و ریسک‌های غیرقابل‌کنترل، باعث می‌شود تا استراتژی‌های مناسبی برای کاهش ریسک‌های احتمالی تدوین شده و در نهایت، میزان ریسک مالی و عملیاتی در پروژه کاهش یابد.